Saddex xagalka tuugta: Qalinkii Garyaqaan Cabdale Dahir Adan

Qalinkii  Garyaqaan Cabdale Dahir Adan
                                     Bartay Aqoontaka Xeerarka
                                                23/10/2013
Mudo badan oo qarankeena somaliland soo jira, waxaa si qoto dheer ugu dhidib-aastay 3 qolo, oo aan dantooda mooyee aan mid kale uba jeedin, kuwaas, oo sidii dufan-jecesha iyagu isku roon oo aan inta kale hoosba u deyin.                                   Waxana aan rabaa bal in aan idin la wadaago, 3 qolo ee dabar adag oo shakaala, geediga bulshada somaliland ku noqday, in aa bal aan idin soo hor-dhigo, si aan ugu yaraan aan isga ogaano, inta goori goor tahay, aminta dhawna aan isaga dul-kicino, hadii Eebe yidhaa.                                                                                                      Qoladaasi waxa ay ka kooban tahay,oo ay yihiin
Siyaasi maan-gaaba
Kalidii noole ( ganacsatada )
Gees-garaaca ( dufan-jecesha )
Kuwani waa gofanaha iyo gabaarayda ku naaxday dhiiga bushada, oo kaliya waa mareego isku xidhan oo si gaara ugu caano-maalay korinta iyo kobcinta dantooda iyo in midiba kan kale ku dul noolaado, oo aan hoos u eegin bulshada inta kale oo ah wixii ka soo hadhay 3 qolo.                                                                                              Hadaba aan bal mid mid u dul-istaago, aniga oo mid kasta dulka-xaadis kooban ka bixin doonaa, halka sartu ka qudhuntayna sheegi doona, wixii la hoboon in ay yeelaan ku xigsiin doona, si iyaguna bal wax isula hadhaan, bulshaduna u ogaato.
Siyaasi maan-gudhan
Bulsho waxaa is dhaafiyay oo kala kor-mariyay waa hogaamiye, kaas oo ah cadcceeda ay iftiin sadaan marka waayuhu adkaado, waan ka u sahan taga, bulshadiisa, ee maaha ka ku sahan taga bulshada, ee ku guura, sida ay u bateen raga maanta caynaanka inoo hayaa.                                                                                  Raga maanta hogaanka inoo haya iyo raga kale ee u soo hamuumayaaba isma dhaamaan, waayo si dhaba uma garanaayo, waxa ay bulshadu rabto iyo waxa aanay rabin, kaliya waxa weedhoodu ku soo koobantay, erayo laab-qaada oo xodxodasho ah, oo ay bulshada ku laab-salaaxaan, ee ma hayaan qorshe cad oo ay qaranka ku hitiqiyaan, waana halkaas halka aan ka dhutiyaynaa hadii aan nahay bulshada somaliland.                                                                                                             Waxana ay siyaasiyiinteenii u bateen, raga raba in ay dab huriyaan hadaba biyo ku furaaya, markuu sii damaayana gaas ku daraaya, oo ah raga aan jid iyo jaro midna lahayn, waxa ay rabaan lama garanaayo, waxa ay diidayaan lama garanaayo, bushadana waxa aad moodaa in lagu yidhi waxab ha u sheegina, waana raga uu Abwaan gaariye ku xusay Maansadiisa Daba-taxan, ee uu yidhi,                                                                                   daba baan huri is-leeyahay                         daadna waan ku furayaa                                                                                                 markaan dami idhaahdan                           gaas baan ku darayaa                      daratiyo kud iyo caal                                    kala dooro mooyee                                               marna waxa dubuurta ah                           ma idhaa ka diga rogo                                 daganaana uma dhalan                             dubaha igu soo maqan                                       lagu sii dareemoo                                        jeeroo dakharku igu dhacao                                          kama sii digniin helo                                   daran yana allaa baday                                     xaynta ii dareertoo                                     intaan daawad lala tagin                                                   uma baran dar yeeloo                               digdigtaan ku filanahay                                                 markay dhacanto dabadeed                    lagu baadi-doonoo                                                      damiyaayda dhiilada                                                                                                                                                                                                            Si aan hadaba u gudano xilka ina wada saaran, ee waliba si gaara u saaran dadka aqoonta lihi, waa in ayna ku milmin qudhunkaas, si taas looga badbaado, oo godka ay ku jiraan aan loola galin, iyagan looga soo saaro qudhunkaas ay ku jiraan, waxaa haboon in ay yeelan qodobadan, si geedigu u noqdo mid aan ku wada mahadino, iyaguna u sii kordhistaan taageerada ay raadinayaan, ee ka gashay meesha liidata, ee ah hebel waxa ay isku hayb yihiin hebele aan isaga ka hor-jeedino, si taas looga weecdo faca soo kacaayana loogu hitiqiyo tubta haboon iyo hab-dhaqan siyaasadeed oo maamuus iyo milgo leh, waa in aan yeelnaa sidan,
In qaranku yeesho halbeeg geedi guur oo si dhaba loogu hagar baxay, oo ay ku cadahay waxa uu u baahan yahay qaranku, ee in laqabto ah, iyo wixii ku baxaaya, iyo aminta ay hawshaasi ku dhamaanayso.
In qaranku yeesho kala mudnaanta hawsha, oo ka mida rukunada ugu mudan ee qaran geedi dhaba ku guuri karaa, sida ay hawshu u kala mudan tahayna loo kala hormeeyaa.
In hogaanka bulshadu, (siyaasiyiintu) ay ka dhigtaan dadka dhawrsan ee aqoonta leh, lataliyayaal, dhan kasta oo hawsha qaranka ahna aqoonta lagu xidho, si hawsha la qabanayaa u yeelato midho dhal wacan iyo udgoon, taasna waxa keeni kara marka hawsha lagu iidaamo aqoon dhaba
In hogaanka qaranku ka weynaado wax yar ee liita ee ay ka raadinayaan, taageerada, ee ay bulashada waxa dhaba u qabtaan, waayo taas baa dadka wada deeqaysa, taageeraduna halkaas bay ku jirtaa, ee kuma jirto, ZAAD ka eego oo u jawaab hebel.
In ay si dhaba u kobciyaan kaaba yaasha nolosha, kuwaas oo ay bulshadeeni hamuun weyn u qabaan, waxan ugu mudan
@ wax-barashada, iyo kobcinta aqoon baadhista, taas oo geedi dhaba bulshada somaliland ku guuri karto hadii mood iyo noolba ay galiyaan, waxan caynaanka u qaban kara hogaanka bulshada, oo hadii ay ka go’an tahay ku hogaamin kara taas, waana halka maanta bulshooyinka horumaray ay ka sameyaan hantida ugu badan, sita iyo koboca dhaqaale ee bulsho ku faantaana waa halkaas, waa marka ay aqoon ku hogaaminayso bulshooyinka kale ee aduunka, ee ay si dhaba u tayayso aqoonteeda iyada oo dhaqankeeda ku iidaamaysa, si aanay u muunad guurin bulshadu.                        
@ caafimaadka, oo  ay ugu horayso helida biyo nadiifa, ilaa laga gaadho halka ugu saraysa ee ilaalinta qofka fayo-dhawrkiisa, waayo sida loo rabo in qofka looga faaiidaysto aqoontiisa iyo maankiisa, waxa loo baahan yahay in qofka jidhkiisana laga faaiidaysto, waayo garashada toosani waxa ay ku jirtaa jidhka caafimaadka qaba.
Hogaamiye bulashu waa halbeegii aad ku faanaysay, ee si dhaba u hitiqi, kana daa hagardaamada iyo haydaarta aan badankiini ku dhaqantaan, kana daaya dhagaha bulshada erayada foosha xun ee aad war-baahinta isku marisaan sidii hablo yaryar oo foodlaya, dhawra bulshada, oo siiya milgaha ay idinka mudan yihiin iyo halka ay idinka taagan yihiin, uguna hambeeya sida ay idinku liseen, aqoon iyo kasmo buuxdana ku hogaamiya, waayo hogaamiye aan dhaadayn waxa ay bulashadu u baahan tahay maaha hogaamiye, ee waa waxa loo magaca raadin doono.                                                                                                                                          waxase aad moodaa in tubtaas haboon la baar-marsan yahay, oo la qaatay tubtii uu Abwaan Hadraawi ku sheegay Maansada Heeliyo, ee ku yidhi .
 Naaleeye habacsane                                  yaa horseede kaa dhigay                                                                                                   hayb baabad sidataa                                  maadigaa hogaanshe ah                                                                                               gobanimo hawadin kara                            haaneedka qaban kara                                                                                                          higsan kara asaagaa                                  qaranimo hitiqin kara                                                                                                                 isku duubni hanan kara                             dad saboola hagi kara                                                                                                          taariikh la hadhi kara                                 hal-abuurka sharafka leh                                                                                                   murtidooda heli kara                                 hoodaale noqon kara                                                                                                                 maxaad boog horeetiyo                            haydaar daweysaa                                                                                                            dadkii sawtan hadkiyo                              haanraawe boobeen                                                                Waxa se dhaba in qarankeena Somaliland uu deegaanba awr ka dul doobiyo, oo kalidii ka dhibi-shaxdo, ku darsoo dufan-jeceshiina ka daba qufacdo marka uu dinaahiyo, waxan dhaba oo manta raadkeedii si cad u yaalaa Maansada Abwaan Gaariye ee Daba-taxan, waxanu yidhi                                                                                   Deegaanba awr baa                               ku kor doobinaayoo                                     waxay daawadaan hebel                      lagu yidhi dartiinbaa                                  duubka loogu xidhayoo                        la yidhaa kama dage                                 durbaan bay u tumayaan                     inta uu doobinaayoo                                      haday cidi dan-qaaftana                      dirir bay ka xigayaan                                           nin daardaari kara male                       markuu duryaabaa                                            laga daba qufacayaa                            dadna waa hangoolkii                              maalintay cidi dan leedahay               dal-maraw la tabi jiray                            maantana dayaankiyo                        digta kuu baxaysaa                                  dushayday ku dhacaysaa                   dulin iyo qaniinbaa                                                igu deedamaayoo                                dalooshuu is lee yahay                                      ninba meesha ugu dagan                  ee dubkayga tuumbada                                    dagdag looga sudhan karo    
Kalidii noole (ganacsatada)
Waa wax bulshooyinku waligoodba ku soo caano maaleen, oo maaha waxa cay ah, waana waxa mudan in bulshadu ay ka ganacsato, se ay u wada noolaadaan, waan milgo iyo maamuus, in qofku quutu xoogiisa, waana waxa kaliya ee dadku ku kala sareeyaan, oo taas maaha mid aan daaha saarayo, se waxa meesha taal sidee bulshadu ugu kala ganacsataa si meeqaam sare ah, oo aan la isku quudan, oo aan loo odhan miskiin baa misko la fuulo leh.                                                         Waa jiraan ganacsato badan oo bulashada u tudha, xe waxa batay, oo intaas ka badan kuwa aad ka u liita ee bulshada ka dhigaty beertii ay qodanayeen, xoolaha ay ka dhaqeena ku dhaqay qaab inta badan ka weecsan tubta haboon, oo ay la xidhaan hogaanka wadanka, si ay u wada fashaan beerta bulshda,kuwaasina waa ganacsato ay fogaaday barta dadnimo, una hayaamay hab-dhaqanka geedka kalidii noolaha, oo ah geed aan kalidii mooye aan geedaha kale u ogolayn nolol, hadaba hadii habkaasi ku sii faafo, waxa meesha ka baxayaa, is-jacaylkii bulshadu isu qabtay, waxa beerma kaabado kala sareeya, oo bulshadu waxa ay noqotaa bulsho kala saraysa, meeshaasan waxa ka baxaaya is-wadashadii bulshada.      Hadaba maxaa haboon oo la gudboon in ay yeelaan ganacsatadu,
Xoolaha ay haystaan ha ka ilaashadaan in ay xaaraani ka dhex gasho, waayo hadii ay taas yeelaan waxa u balaadhan xoolaha ay haystaan, hadii kale se xoolahaasi waa ka guban doonaan.
Ha ka fogaadaan hab-dhaqanka aan haboonayn, iyo naas-nuujinta dadban ee kuwa hogaanka wadanka hayaa ugu gacan-haadiyaan.
Ha raacan tubta uu dhigaayo dhaqankeenu, oo ah in bulshada loo tudho, oo aan seedaha lagu goyn, waayo halka ay xoolaha ka dhaqeen waa bulshda, oo yaanay ka dhigan bulshada beerta ay beertaan, waana in ay bulshada kala qayb qaataan kocinta iyo baylaha tirida danta guud
 Waa in ay si haboon u bixiyaan canshuurta lagu leeyahay, oo aanay madaw iyo la basi midna aanay kula kicin canshuurta
Waa in ay si dhaba u dhaqan galiyaan kala xadaynta ganacsiga, oo ay u ogolaadaan in bulshaduna ay ku hoos noolaato, oo aanay kaligood noolaan.
Haka weynaadaan in ay kartoonka keenaan, sidii aan ka soo gaadhnay dadkii hore, waa in ay warshado samaystaan, oo ay abuuraan maal-galin mudo dheer jirta, taas bay milgo badan ku yeelan qaranka iyo bulshadana wax badna ugu qaban.
Ganacsade, hadii se hab-dhaqankaagu noqdo, ganacsatadii uu Abwaan Hadraawi ku sheegay Maansada Daba-huwan, ee uu ku yidhi
Dukaanadu waa nuxuus                             sun iyo dacar bay hayaan               daraandariyay hayaan                               dareen xagatay hayaan                     dalaaqda tusmay hayaan                          waxay damash soo rogeen                      waxay diric raarayaan                               duraaxad u heesayaan                                  waxaa lagu doonayaa                               waxaan u daafad hayn                           waxan diro lay caree                                  waxa soo dagay lay cusbee                           ka dooro intaan lahaa                                ku sii dara intaan lahaa                                  ku sii dil ayuu lahaa                                     ninkii digashada badnaa       
Ganacsade, ilaasho milagaha iyo maamuuska aad leedahay, bulshadana dhawro, oo ka ilaali waxa aad adiguba u diiday naftaada, hana is odhan cidi kuma aragto, ee hadii aad dhawr jeer fakato, ogaw malin baa iman aad dabinka bulshada aad soo gali doonto, malintaasina maaha malin aad adigu leedahay ee waxa hooban oo dhulka gali dhamaan wanaagaaga oo dhan, ee maanta ayaad is daba qabo.
Gees-garaaca ( dufan-jeceha )
Waa waxa waligeed la soo arki jiray, oo maaha waxa maanta bilawday ee waa buuxan goob kasta iyo amin kasta kabo-qaad, ee waxa dhiba hadii ay dadkii u wada bateen, hab-dhaqankii xumaa ee uu Abwaan gaariye heegay, ee uu yidhi
 nin kastoo dakano galay                         qoluu dabada galiyoo                                                                                                                     dambi dhacay masuul ma leh                 markaad hebel duqaysaa                                                                                                         reer hebel damqanayaan                        ninkii dood ka keenana                          dacaayado riqiisiyo                                  waxa lagu didisanayaa                                     cid baa kaa dambaysoo                          ninkii dooxi kara boog                                  looma waayo daabaqad                         iyo qaar daba gala                                 dumbuqayga hayska leh                        waxa loo duduwayaa                                      inuu yoolka dacal maro                          ana waan dhug daranahay
hadiise aan bulshooy, hab-dhaqanka dagmadeenu sidan yahay ma inoo milgaa mise waa inoo maamuus daro, waxana aan soo qaadan Maansada Abwaan Hadrwaawi ee Dibad-yaal
wuxuu yidhi dagmadayda                 dugsi kaliya baa jira                                             diric kaliya baa dhiga                         dersi baanu baranaa                                         duliga iyo beentiyo                             qodobkiyo dirsoociyo                                        ducadiyo yaboohdiyo                         inta laga diiqoodiyo                                      dewrsigu ka kaw yahay                     digashadu u mudan tahay                               marka qalin daraalaha                      dilla sheegta la cuskado                            imtixaanka la dago                            ka dul dhiga jawaabtiyo                              doorkiyo wax-garadkaa                    inta daadataa badan       
waxa kale oo uu sii raaciayay isaga oo xanuunada bulshada ku dhaca si dhaba eelka fata u galiyay yidhi
wuxuu yidhi dagmadayda                        cudurada dilaacee                               aayaadka diintiyo                                      dadku uu ilaahay                                daa’inkeen ka magan galo                       waaba lagu ducaystaa        
wuxuuna ku sii daray isaga oo si dhaba u sheegaya, kuwa ay bulshada hor-gale u ah yidhi
 wuxuu yidhi dagmadayda                            duleed joogta maqashiyo                          ka hagrada ma durugtada                            ayay geela u dirataa
 Waxaas oo dhami waxa ay u dhacayaan dufan jecel, badatay oo ku baahday, dhamaan xaglaha qarankeena laga soo bilaabo, hogaanka ugu sareeya, ka oo gaadh kan ugu hooeeya, oo dhaqan u noqotay in badan oo bulshada ah, siiba labeenta bulshada, oo dadkii lagu dayan lahaa ee hormoodka u ahaa bulshadu u bateen dhameel gartayaal, kaliyana dalqadooda mooyee aan wax kale arkayn waa mid laga yaabo, oo laga amakaago, waayo hadii bulshada labeenteedii oo ah madax-dhaqameedka iyo siyaasiyiintu ay heerkaas ka gaadheen, waxa ay u hamuumayaana uu yahay wixii bulshadu wada lahayd waa kud ka guuroo qanjo u guur, waa dab dhaxmooday iyo dawo bukootay, ee adiguba dhan u qaad.                                                                                                     Hab-dhaqan suuban baan leenahay, oo ah in aan xoolaha bulshada lagu soo weecan, oo waxa la isku caayi jiray hebel waa nin aan maal muslin aan bixin oo ah, wax kasta oo gacantiisu gaadho hebel ma dhaafo ee waa qaadaa, waxa ila haboon in aan dhaqankaas aan ka tagno waayo maaha mid ina wadaaya ee waa mid tuugu milgo ku yeelanaayo, bal eega oo ma gar baa in tuuga kabaha xada la yidhaa tol ma leh, kan xoolaha bulshada xaadana la yidhaa waa laan dheere, oo marka la soo hadal-qaadab la yidhaa ma wiilkayaga, waa laba aan meel wada galayn ee aan kala dayno.                                                                                                       Se dufan jecel  ma ogtahay in aad tahay hangool malinba ninkii soo oodaysanayaa dagta ku sii sudho, marka, oodaysigu dhamaadana muska lagugu tuuraayo, oo aan dhaxanta, roobabka iyo milicdaba aan lagaa soo hadh-galinayn, waxan hubaala in aad ka raacdo, milagaha iyo waxa bulshada ka dhexeeya oo ah samaha iyo sinaanta iyo hadba wixii la hayo oo inoo dhex ah, dabinada iska eeh horee loo yidhi waxa aan dux ku gali ruux kugu dayaya baa badan, hana noqon kan uu Abwaan Hadraawi ku sheegay Maansada Dalaalimo, ee uu ku yidhi                             
Dufan iyo sabaaliyo                        dux waxan ku galinayn                                         doqon baa u xilatoo                        nacas baa ku dararoo                                           waligii ku deexdee                          durdurada xajiinta ah                                                   ku dabaalo lay yidhi                       dadnimaanse ka xigsaday                                     nafta haw daraanoo                      ha is taagin daaftee                                               dusha soo kor lay yidhi                  duug hadhaanse ka xigsaday
Hadii aad dufan jecel, dawgaas aan qaadto hubaal weeyi in aad si dhaba u noqon labeenta bulshada oo aad noqon hal-door tisqaaday oo raga faciisa ah ka mudha-baxa oo adunku waa maalmee la hadha dhaxal tis-qaaday, facyaasha kaa danbeeyana raga kaa haybsadaan oo kugu hadraan, weedhaadana sida shimbiraha u higaadiyaan ee kala dooro labada daw.                                                                                                                                           Waxaan ku soo ooday 3 tuug baynu u gacan galanay ee aan bal iska qabano inta goori goor tahay oo aan geed isga xidhno, hadii kale dubaha Eebe daran-doori buu inoogu dhici sidii oo mar hore inoogu dhacay, kaliya waxa bulsho ku badbaadaa waa kan gafka iyo qalooca waca oo ay iska qabato, hadii taas laga waayo hubaal waxa ah in meel fog laga doono, waxan marag inoogu ah waxa ka dhacaaya Somaliya, oo aan inag fogayn hadii aan nahay qaranka Somaliland, kamana liidano dacawadii tidhi garsoorka waxa I baratay isha waraabe ka laalaada, ee Eebe aan ka dhawrsano, oo tubta haboon u soo laabano, oo ka weynaano, in aan tuuga xadaaya xoolaha bulshada aan garb siino, ee aan garb iyo gaashaan u noqono kan wanaaga inagu dhaqaaya ee tubta haboon inagu wada.
                Qalinkii  Garyaqaan Cabdale Dahir Adan
                               Bartay Aqoontaka Xeerarka
                                                23/10/2013